علم نحو در ابتدای پیدایش خویش با علم صرف آمیخته بوده است و به همین خاطر بسیاری از کتب نحوی قدیمی مشتمل بر مسائل علم صرف نیز هست. ابن مالک در الفیه خود هم مسائل نحوی را آورده است و هم به مسائل صرفی اشاره کرده است؛ به همین خاطر الفیه و شروح آن یکی از منابع علم صرف محسوب می شوند.
یکی از شروح الفیه، شرح مکودی (ت 807 ق) بر الفیه است که با تحقیق ابراهیم شمس الدین در 368 صفحه چاپ شده و از ذیل قابل دریافت است.
دریافت شرح مکودی با تحقیق ابراهیم شمس الدین
حجم: 12.4 مگابایت
علم نحو در ابتدای پیدایش خویش با علم صرف آمیخته بوده است و
به همین خاطر بسیاری از کتب نحوی قدیمی مشتمل بر مسائل علم صرف نیز هست.
ابن مالک در الفیه خود هم مسائل نحوی را آورده است و هم به مسائل صرفی
اشاره کرده است؛ به همین خاطر الفیه و شروح آن یکی از منابع علم صرف محسوب
می شوند.
شرح ابن عقیل بر الفیه ابن مالک یکی
از شروح مهم، رایج و معروف در میان طلاب است. این شرح با تحقیقات پژوهشگر
علوم ادبی، محمکّد محی الدین عبدالحمید، در دو جلد توسّط انتشارات دار
إحیاء التراث العربی منتشر شده است.
دریافت جلد اوّل شرح ابن عقیل با تحقیقات عبدالحمید حجم: 14 مگابایت
دریافت جلد دوّم شرح ابن عقیل با تحقیقات عبدالحمید حجم: 20.7 مگابایت
آمنه صالح الزعبی در کتاب «مصادر الافعال الثلاثیة فی اللغة العربیة» به بررسی توصیفی و تاریخی مصادر افعال ثلاثی مجرّد در 258 صفحه پرداخته است.
دریافت متن کتاب حجم: 6.47 مگابایت
حمزه عبد الله النشرتی در کتاب «من مظاهر التخفیف فی اللسان العربی» در 232 صفحه تمامی جلوه های تخفیف در زبان عربی، اعمّ از تخفیف در بناء کلمه و یا تخفیف در جملات و ... را به تفصیل بررسی و استقصا کرده است.
دریافت متن کتاب حجم: 5.4 مگابایت
دکتر مصطفی جطل در کتاب «نصوص و مسائل نحویّة و صرفیّة» قطعاتی از متون کتب صرفی و نحوی اصیل را برای دانشجویان رشته زبان عربی انتخاب و گردآوری کرده است. این کتاب در 196 صفحه چاپ شده است.
دریافت متن کتاب حجم: 4.92 مگابایت
جامع المقدمات، مجموعه‌ای از کتبی است که در سال‌های ابتدائی در حوزه‌های علمیه تدریس می‌شد. این کتاب‌ها در دوره‌های مختلف و توسط نویسندگان گوناگون نوشته شده است و بعدها در یک جلد گردآوری شده‌اند. در این مجموعه پانزده کتاب در چهار موضوعِ اخلاق، منطق، صرف و نحو جمع شده است. یک کتاب اخلاقی، یک کتاب منطقی، شش کتاب در علم صرف و هفت کتاب نحوی محتوای جامع المقدمات است. با توجه به وجود کتاب‌های فارسی و نیز نویسندگان شیعی، می‌توان حدس زد این کتاب برای طلاب شیعی ایرانی تدوین شده است، اگرچه بسیاری از نویسندگان از عامه‌اند. به جز هدایه و صمدیه، دیگر کتب این مجموعه در حوزه‌های امروز به صورت رسمی تدریس نمی‌شوند.
دریافت حجم: 28.4 مگابایتامثله و شرح امثله: این دو کتاب را میرسید شریف جرجانی نوشته است و متن آن به فارسی است. موضوع آن بخشی از علم صرف است که در نهایت اختـصار مشتـقات مصدر، یعنى صیغه هاى ماضى، مضـارع، اسـم فاعل، اسـم مفعول، امر، نهى، جـحـد، نفى و استفهام را بیان کرده است.
صرف میر: صرف میر به اسم نویسنده‌اش میر سیدشریف است. این کتاب نیز در علم صرف و به فارسی است. صرف میر در سـى و یک فصل تـنظیم شـده و شامـل مبـاحـث افعال و اسما با تمام مشتقاتش است.
صیغ مشکله: رساله ای در شرح برخی صیغه های افعال عربی است که برخلاف قاعده است و به همین خاطر موجب مشکل بودن آن شده است. مولف این رساله، ناشناخته است که چگونگی تحول آن را بیان کرده و دلیل صرفی آن را گفته است.
الکبری فی المنطق: رساله‌ای در منطق مقدماتی به زبان فارسی که از چند سده پیش در حوزه‌های علمیه تدریس می‌شود. نام‌گذاری این رسالۀ کوتاه به الکبرى، به سبب وجود متن فشرده‌تری در منطق با عنوان الصغرى است که آن نیز به قلم جرجانی است. الکبرى بارها از جمله در ضمن مجموعۀ جامع‌‌المقدمات به چاپ رسیده است.
بر این رساله شرحهای مختلفی نوشته‌اند و شمس‌الدین محمد پسر میر سید شریف آن را با عنوان الغرّة فی المنطق به عربی برگردانده است.
آداب المتعلمین: کتابی درباره آداب تعلیم و تربیت اسلامی، رسم علم آموختن و دانستنی های طالب علم و مراتب اخلاقی است. این کتاب به عربی نگاشته شده است. برخی نویسنده‌ی این کتاب را “برهان الدین زرنوجی” فقیه و عالم بزرگ قرن پنجم و ششم هجری قمری دانسته‌اند و برخی نیز آن را به خواجه نصیرالدین طوسی نسبت داده‌اند.
تصریف: مولف آن عبدالوهاب بن عمادالدین بن ابراهیم زنـجانى شافعـى از علماى قرن هفتم , متوفاى سال ۶۵۵ هجرى قمرى است .این کتـاب مختـصر بـسیارى از مبـاحث عـلم صـرف را داراست.
شرح تصریف: بر کتاب تصریف زنجانی شروح فراوانی نوشته شده است. از مهم ترین این شروح شرح ملاسعدالدین تفتازانی است. تفتازانی این شرح را در شانزده سالگی نوشت و نخستین کتاب وی محسوب می‌شود.
عوامل جرجانی: این کتاب و سه کتاب دیگر درباب عوامل در نحو است. عبدالقاهر جرجانی ادیب، نحوی، مؤسس و نظریه‌پرداز بلاغت در سده پنجم نویسنده این کتاب است. العوامل المائة یا مائة عامل، در باره صد عامل در نحوعوامل در این کتاب به لفظی و معنوی و سَماعی و قیاسی (قانونمند) تقسیم شده است این کتاب از متون درسی بوده است و بارها به چاپ رسیده و، به نظم و نثر، به ترکی برگردانده شده و شرحهای متعددی نیز بر آن نوشته شده است از شارحان شیعی این کتاب قطب‌الدین راوندی، ملامحسن فیض کاشانی و فاضل هندی در فارسی نیز با عنوان عوامل منظوم و عوامل صدگانه به نظم کشیده شده است.
شرح عوامل: رساله‌ای در شرح کتاب عوامل نوشته ملانظرعلی گیلانی به زبان عربی.
عوامل ملامحسن: رساله ای در عوامل اعراب نوشته ملامحسن فیض به زبان عربی.
عوامل منظومه: رساله‌ای منظوم در علم نحو «عوامل اعراب» سروده “کمال الدین بن حسام”. این سروده به فارسی است.
الهدایة فی النحو: این کتاب به عربی است و یک دوره مسائل مهم نحو را به صورت روان و خالی از حشو بیان کرده است. گاهی نویسنده‌ی آن را ابوحیان اندلسی می‌دانند و برخى مؤلف آن را زبیر بن احمد بن سلیمان زبیرى شافعى (م ۳۱۷) مى دانند.
شرح انموذج: کتابی مختصر و مفید در نحو زبان عرب به زبان عربی. نویسنده آن، ابوالقاسم محمود زمخشری از بزرگان علمای اهل تسنن در نحو و بلاغت و فقه و حدیث و تفسیر و ….. این کتاب تلخیص اثر دیگر نویسنده بنام «المفصل فی صنعة الاعراب» است. نویسنده در «انموذج» در نهایت ایجاز، تقریبا تمام مسائل نحو و اندکی از صرف را گفته است. این کتاب را جمال الدین محمد بن عبدالغنى اردبیلى شرح کرده است.
صمدیه: از مهمترین و دقیقترین آثار شیخ بهایی در نحو، «الفوائد الصمدیه» معروف به صمدیه است. این اثر با حجم بسیار کم، حاوی یک دوره کامل نحو است که در کمال ایجاز و اختصار و در کمال فصاحت و بلاغت می باشد.
